NIK

Specyfika ustrojowa NIK i jej relacje z Sejmem RP.
Pozycja ustrojowa NIK wynika z określenia jej jako naczelnego organu kontroli państwowej (art. 202  - 207 Konstytucji). Jest konstytucyjnym niesądowym organem ochrony prawnej podlegającym Sejmowi i działającym na zasadzie kolegialności. Izba skupia w swej kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i współdziałających z nimi jednostek, dokonywane przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową. NIK kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Może kontrolować organy samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych jednostek organizacyjnych, w jakim wykorzystują one majątek i lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz państwa. NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Prezydenta oraz własnej inicjatywy. NIK wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów pracy, które przedkłada Sejmowi. NIK przedkłada Sejmowi: analizę wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, informacje o wynikach przeprowadzonych kontroli na zlecenie Sejm, jego organy, Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne, wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, kierujących urzędami centralnymi, Prezesa  NBP, sprawozdanie ze swojej działalności w roku ubiegłym. Sejm powołuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów za zgodą Senatu Prezesa NIK bezwzględną większością głosów. Prezes składa przed Sejmem przysięgę. Kadencja trwa 6 lat. Prezes nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez uprzedniej zgody Sejmu. Prezes NIK bierze udział w posiedzeniach Sejmu.
Organizacja wewnętrzna NIK-u.
Funkcję Prezesa pełni osoba powołana na to stanowisko przez Sejm za zgodą Senatu. Prezes jest powoływany na kadencję 6-letnią. Wiceprezesi są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK (art. 21 uNIK). Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK oraz dalszych czternastu członków tworzą Kolegium Najwyższej Izby Kontroli. Członkowie są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK, z tym że siedmiu członków powoływanych jest spośród przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych, siedmiu - spośród wyższych rangą pracowników NIK. Kolegium ma zatem skład mieszany: akademicko-urzędniczy, ale z pewną przewagą tego drugiego elementu, z uwagi na to, że kierownictwo NIK-u też wchodzi w skład Kolegium. Członkowie kolegium są powoływani na okres 3 lat. Kolegium zatwierdza, uchwala lub opiniuje większość istotnych aktów związanych z organizacją i funkcjonowaniem NIK. Aparat urzędniczy Izby zorganizowany jest w departamenty na szczeblu centralnym oraz delegatury na szczeblu terenowym. Urzędnikom wykonującym czynności kontrolne lub nadzorujące przysługuje immunitet, nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody Kolegium NIK.
Podmiotowy i przedmiotowy zakres działania NIK-u.
Zakres kontrolnych kompetencji NIK ma w sensie przedmiotowym charakter uniwersalny. Obejmuje całokształt działalności organów kontrolowanych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zakres kontrolnych kompetencji NIK jest różny, jeśli chodzi o podmioty podane kontroli i kryteria wykonywania tej kontroli.
Obejmuje kontrolę działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
Obejmuje kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
Obejmuje kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa i tylko z punktu widzenia legalności i gospodarności.